“เมื่อวิถีชีวิตแห่งท้องทะเลที่เรียบง่าย…กลายเป็นงานศิลปะอันงดงาม”
ใครจะคิดว่าปลา… สามารถบอกเล่าเรื่องราวของธรรมชาติที่ลึกซึ้งได้งดงามเช่นนี้
Gyotaku (魚拓) หรือศิลปะการพิมพ์ลายปลา เป็นงานศิลปะที่มาจากวิถีชีวิตดั้งเดิมของกลุ่มชาวประมงในประเทศญี่ปุ่น ได้สร้างสรรค์วิธีการที่เรียบง่ายจนกลายมาเป็นผลงานที่ล้ำค่าและมีความหมาย เพื่อถ่ายทอดและบอกเล่าความภาคภูมิใจจากการบันทึกขนาดและรูปร่างของปลาที่จับได้ ถือเป็นหลักฐานการจับปลาของชาวประมงในยุคสมัยนั้น เปรียบเสมือนการใช้กล้องบันทึกภาพในปัจจุบัน ภาพลักษณ์ดูไม่ซับซ้อนแต่กลับสัมผัสได้ถึงการมีชีวิตอยู่ของปลาเหล่านั้นจริง ๆ
ในอดีต การพิมพ์ลายปลาจะใช้อุปกรณ์หลัก 2 สิ่ง คือ กระดาษหรือผ้า และหมึก หมึกที่ใช้จะเป็น Sumi Ink (墨) หรือหมึกแท่งสีดำ มักทำมาจากคาร์บอนหรือเถ้าถ่าน ที่สามารถละลายน้ำได้ง่ายและให้สีที่เด่นชัด นิยมใช้สำหรับงานเขียนหรือภาพวาดศิลปะของญี่ปุ่น บางบริบทสื่อถึง “หมึกที่สามารถรับประทานได้” เช่น หมึกจากปลาหมึก ที่นำมาใช้พิมพ์ลายปลาบนเรือทันทีหลังจากจับได้
ชาวประมงญี่ปุ่นเชื่อว่าการให้เกียรติปลาที่จับมาได้แล้ว ไม่ใช่เพียงแค่การสร้างภาพออกมาเท่านั้น แต่ยังต้องรับประทานปลาเหล่านั้นด้วย เพื่อแสดงถึงความเคารพธรรมชาติและขอบคุณที่ให้ชีวิตและทรัพยากรณ์แก่มนุษย์
ในปัจจุบัน Gyotaku (魚拓) หรือศิลปะการพิมพ์ลายปลา ยังคงเป็นงานศิลปะที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว ศิลปินหลาย ๆ ท่านได้เริ่มเพิ่มสีสันและปรับเปลี่ยนเทคนิคให้ทันสมัย ที่มีความละเอียดมากยิ่งขึ้นลงในภาพพิมพ์ ทั้งยังมีการใช้สัตว์น้ำชนิดอื่น เช่น ปลาหมึกยักษ์ กุ้ง หอย ปู รวมถึงพืชพันธุ์ต่าง ๆ มาสร้างผลงานพิมพ์ลายจนกลายเป็นที่นิยมในญี่ปุ่นรวมถึงทั่วโลกอีกด้วย โดยมีการสอนในโรงเรียนศิลปะและมีการจัดแสดงภาพตามนิทรรศการศิลปะต่าง ๆ ช่วยให้ผู้คนได้เข้าใจและชื่นชมธรรมชาติได้อย่างลึกซึ้ง
วิธีการพิมพ์ลายปลา Gyotaku (魚拓)
🐟 การเตรียมปลา
– นำปลามาทำความสะอาดทุกซอกทุกมุม โดยไม่มีฝุ่นหรือสิ่งสกปรกหลงเหลืออยู่ เพื่อผลลัพธ์ในการพิมพ์ลายที่ชัดเจนและสวยงามที่สุด
– หากต้องการเก็บรูปทรงหรือรายละเอียดของปลาให้อยู่ในสภาพเดิม ไม่เสียรูปทรงระหว่างการพิมพ์ลาย ควรใช้ เข็ม หรือ บล็อค ในการขึงตัวปลาให้ตรงตามรูปแบบที่ต้องการ โดยใช้เข็มจิ้มไปตามส่วนต่าง ๆ ของตัวปลา หรือใช้ บล็อค ที่แข็งแรงในการจัดท่าทางของปลาตามที่ต้องการ
🐟 การพิมพ์ลายปลา
– นำหมึก Sumi Ink (หมึกแท่งสีดำ) สำหรับงานพิมพ์ลายที่มีคุณภาพ มาทาลงบนตัวปลาโดยใช้แปรงพู่กัน ค่อย ๆ เกลี่ยลงไปอย่างสม่ำเสมอ ไม่หนาและไม่บางจนเกินไป เพื่อให้เห็นสัดส่วนและรายละเอียดของปลาที่ชัดเจน โดยเว้นช่วงดวงตาเอาไว้
– เมื่อทาหมึกจนทั่วแล้ว ให้นำกระดาษหรือผ้ามาวางทับลงบนตัวปลา และใช้มือกดลงไปทีละส่วนอย่างพิถีพิถัน เพื่อให้ตัวหมึกซึมได้ทั่วถึง จากนั้น ให้นำกระดาษหรือผ้าออกจากตัวปลาอย่างระมัดระวัง จะได้ภาพลายปลาที่ออกมาอย่างสมบูรณ์
🐟 การลงรายละเอียด
– หากต้องการให้ปลาดูมีชีวิตชีวามากยิ่งขึ้น อาจผสมหมึกให้เกิดสีใกล้เคียงกับตัวปลาแล้วแต้มลงไป หรือวาดดวงตาเพิ่มเติมในตอนท้าย
– เมื่อได้ภาพที่สมบูรณ์แล้ว ศิลปินส่วนใหญ่จะแสดงความเป็นเจ้าของด้วยการลงชื่อตนเอง พร้อมกับชื่อชนิดพันธุ์ปลาที่จับมาได้
