“จากสนามรบสู่…กระดานประชันกลยุทธ์”

囲碁 (いご) หรือ หมากล้อม (โกะ) กระดานแข่งขันกลยุทธ์ทางปัญญา ทดสอบทักษะการวางแผนของผู้เล่น เสมือนผู้นำเวลาออกรบ ที่จะต้องวางแผนกำลังคน คิดหากลวิธีในการต่อสู้กับศัตรู เพื่อนำชัยชนะกลับมาสู่บ้านเมือง
หมากล้อม (โกะ) มีต้นกำเนิดมาจากประเทศจีน แผ่นดินที่เต็มไปด้วยเหล่าจอมยุทธ์ เป็นเกมกลยุทธ์ทางปัญญา ใช้การคิด และการวิเคราะห์ค่อนข้างสูง ระหว่างผู้เล่น 2 คน โดยต้องล้อมพื้นที่ว่างบนกระดานให้ได้มากกว่าผู้เล่นอีกฝ่าย หมากล้อม (โกะ) ถือเป็น 1 ใน 4 ของศิลปะที่สำคัญประจำชาติ ได้แก่ ดนตรี กลอน ภาพ และหมากล้อม ซึ่งได้ถูกบันทึกในตำราจีนโบราณว่าเป็นเกมที่สามารถฝึกทักษะการคิดเชิงกลยุทธ์และปรัชญาที่ลึกซึ้งได้

“จากการใช้กำลัง…สู่การใช้ปัญญา”

ในอดีต โชกุนโทะกุงะวะ (Shogun Tokugawa) ได้สนับสนุนให้ทหารหันมาเล่นโกะกันมากขึ้น เพื่อปรับเปลี่ยนวิธีการรบฝึกฝนกลยุทธ์เชิงปัญญา ซึ่งทำให้การเล่นโกะในญี่ปุ่นกลายเป็นกิจกรรมที่จริงจังขึ้นมาอีกด้วย เพื่อชิงตำแหน่ง “เมย์จิน” (名人) ผู้ที่มีฝีมือการเล่นที่ยอดเยี่ยม หลังจากนั้น โกะได้กลายมาเป็นเกมกระดานที่มีชื่อเสียงและเป็นที่รู้จักในวงกว้างจนได้มาตรฐานการเล่นที่ก้าวหน้ากว่าประเทศจีน
โดยในปี พ.ศ. 2522 ได้มีการจัดตั้ง “สมาคมหมากล้อมแห่งประเทศญี่ปุ่น” และมีการจัดการแข่งขันชิงแชมป์โลกครั้งแรก

การแพร่หลายสู่ประเทศไทย
วันที่ 25 สิงหาคม พ.ศ. 2539 “ชมรมหมากล้อมแห่งประเทศไทย” ได้ถูกก่อตั้งขึ้น ทำให้หมากล้อม (โกะ) ได้รับความนิยมและแพร่หลายมากขึ้นในประเทศไทย และกลายเป็นกิจกรรมที่ได้รับการสนับสนุนในวงกว้าง จนถึงปัจจุบัน

การเล่นหมากล้อม (โกะ) มีกติกาพื้นฐาน ดังนี้

1. กระดานหมากล้อม
(碁盤, ごばん) มีขนาด 19×19 ช่อง (แต่บางครั้งอาจใช้ขนาด 9×9 หรือ 13×13 สำหรับผู้เริ่มต้น) มีชิ้นส่วนเรียกว่า 碁石 (ごいし) ซึ่งเป็นลูกกลม ๆ 2 สี ได้แก่ สีดำ (黒石, くろいし) สำหรับผู้เล่นคนแรก และขาว (白石, しろいし) สำหรับผู้เล่นคนที่สอง
2. ครอบครองพื้นที่ให้ได้มากกว่าคู่แข่งบนกระดาน
ผู้เล่นจะต้องพยายามล้อม (囲む, かこむ) หรือจับหมากของคู่แข่งให้หมด โดยล้อมหมากของคู่แข่งด้วยหมากของตัวเอง ในแนวตั้งหรือแนวนอน ซึ่งจะได้รับคะแนนจากพื้นที่ที่ครอบครอง และจำนวนหมากของคู่แข่งที่ถูกจับได้

3. ผู้เล่นทั้งสองจะผลัดกันวางหมากลงบนกระดาน
โดยเริ่มจากช่องใดก็ได้ที่ว่างการเรียกกิน (当たり, あたり) ถ้าหมากของฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งถูกล้อมรอบโดยหมากของฝ่ายตรงข้ามจนไม่สามารถหลบหนีได้ (ไม่มีช่องว่างสำหรับการหลบหมาก) หมากนั้นจะถูกจับและนำออกจากกระดาน
4. เกมจะสิ้นสุดลง
เมื่อทั้งสองฝ่ายวางหมากจนเต็มกระดานหรือกระทั่งไม่สามารถเล่นต่อไปได้ คะแนนจะถูกนับโดยการรวมจำนวนพื้นที่ที่ครอบครองและหมากของคู่แข่งที่ถูกจับ
5. ผู้เล่นที่ครอบครองพื้นที่มากที่สุด
และจับหมากของคู่แข่งได้มากที่สุดจะชนะ

คำศัพท์เกี่ยวกับหมากล้อม (โกะ)

คำศัพท์	คำอ่านฮิรางานะ	คำอ่านโรมันจิ	คำแปล
囲碁	いご	igo	หมากล้อม (โกะ)
碁盤	ごばん	goban	กระดานหมากล้อม
地	ち	chi	ดินแดน, พื้นดิน
碁笥	ごけ	goke	โถหมากล้อม
碁石	ごいし	goishi	เม็ดหมากล้อม
黒石	くろいし	kuroishi	เม็ดหมากล้อมสีดำ
白石	しろいし	shiroishi	เม็ดหมากล้อมสีขาว
手番	てばん	teban	ตาผู้เล่น
囲む	かこむ	kakomu	ล้อมรอบ
目	め	me	จุดว่างบนกระดาน
リバティー	リバティー	ribatī	ช่องว่างรอบหินที่ให้หินสามารถหลบหนีได้
死石	しせき	shiseki	หมากที่ตาย (หมากที่ถูกจับหมด)
眼	まなこ	manako	จุดหายใจ (ช่องว่างที่ทำให้หมากไม่ตาย)
攻め	せめ	seme	การโจมตี (การเล่นเพื่อจับหมากของคู่แข่ง)
守り	まもり	mamori	การป้องกัน (การรักษาหมากของตัวเองไม่ให้ถูกจับ)
名人	めいじん	meijin	ตำแหน่งผู้เล่นที่เก่งที่สุด
コウ	こう	kou	โค (สถานการณ์ที่หมากสามารถถูกจับกลับไปกลับมาซ้ำ ๆ)
連絡	れんらく	renraku	การเชื่อมต่อ (การเชื่อมกลุ่มหมากด้วยกัน)
ダメ	だめ	dame	จุดที่ไม่สามารถวางหมากได้ (จุดตาย)
布石	ふせき	fuseki	ช่วงเปิดเกม (ผู้เล่นเริ่มจากการวางหมากมุมข้าง เข้าสู่กลางกระดาน)
中盤	ちゅうばん	chuuban	ช่วงเปิดกลางเกม (การบริหารหมากที่เหลือ ของผู้เล่นให้เกิดประโยชน์ระหว่างเกม)
寄せ	よせ	yose	ช่วงเปิดท้าย (เป็นช่วงที่ผู้เล่นจะต้องคำนวณพื้นที่ เพื่อลำดับการเดินหมากสุดท้ายของเกม)
先手	せんて	sente	มือนำ (เมื่อเดินหมากแล้วมีโอกาสเลือกเดินที่อื่นได้ก่อน โดยอีกฝ่ายเป็นผู้รับมือ)
後手	ごて	gote	มือตาม (เมื่อเดินหมากแล้วอีกฝ่ายไม่จำเป็นต้องรับมือ ทำให้เสียโอกาสในการเดินตำแหน่งอื่นได้ก่อน)
当たり	あたり	atari	เรียกกิน (ฝ่ายตรงข้ามเหลือหมากแค่ 1 ตัวจากการโดนล้อม)